„Gazeta Chojeńska” numer 14-15 z dnia 03.04.2012
Prezentujemy tu wybrane teksty z każdego numeru.
Wszystkie artykuły i informacje znajdują się w wydaniu papierowym.

Z dziejów Żydów w Königsbergu (6)

Nie udało mi się dotrzeć do informacji dotyczących likwidacji społeczności königsberskich Żydów przez nazistów. Na liście ofiar Holokaustu Instytut Yad Vashem wymienia 7 osób, które urodziły się w Chojnie. Tylko dwie z nich w latach wojny mieszkały w tym mieście. Były to córki Zigmunda i Berty Schmerel: Regina (urodzona w 1881 r. w Königsbergu) i Gertrud (ur. w 1887 także w Königsbergu). Regina Schmerel była panną i zajmowała się handlem, Gertrud Schmerel przed wojną pracowała jako urzędniczka w Wiedniu, w czasie wojny mieszkała w rodzinnym mieście. Obie zostały wywiezione do getta w Warszawie i tam zginęły.
Przed wojną mieszkał w mieście Claus Brisch, urodzony w Berlinie w 1923 r., syn Ernsta i Wally z domu Wolf. W czasie wojny mieszkał w Amsterdamie i stąd wywieziono go do Theresienstadt, a potem do obozu w Dachau. Jego ojciec, o czym pisaliśmy wcześniej, wojnę przeżył.
W Königsbergu urodzili się, ale ani przed samą wojną, ani w jej czasie tu nie mieszkali:
1. Helene Galewsky z domu Harovitz, urodzona w Königsbergu w 1884 r., córka Shaloma i Hadasy. Wyszła za mąż za Georga Galewskiego i była panią domu. Mieszkała w Berlinie.
2. Selma Gruschka, ur. w Königsbergu w 1883 r., córka Shlomo i Erny. Była panną. Przed wojna mieszkała w Pradze. W czasie wojny wywieziono ją do Terezina (Theresienstadt).
3. Gertrud Herrman z d. Siedner, ur. w Königsbergu w 1892 r., córka Maxa i Minny. Wyszła za maż za Leo Herrmana. Przed wojną i w jej trakcie mieszkała w Berlinie.
4. Erwin Marcuse, ur. w Königsbergu w 1900 r., syn Georga i Terese z domu Posner. Jego żona miała na imię Margarithe. W czasie wojny mieszkał w Berlinie. Zamordowany w roku 1943 w Auschwitz.
5. Ingeburg Schanzer, ur. w Königsbergu w 1920 r., córka Schimona i Berthy. Przed wojna mieszkała w Gross Gaglow, a w czasie wojny w Berlinie. Zamordowana w Łodzi w 1941.
Do tej listy należy dodać nazwiska znajdujące się na liście Gedenkbuch Bundesarchiv: Maxa Blumenthala (ur. 14.10.1886 w Königsbergu i tu zamieszkałego, którego już 13 grudnia 1938 roku wywieziono do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, 26 października 1942 deportowano do Rygi i tam trzy dni później zamordowano) oraz Stefanie Blumenthal (ur. 28.04.1927 w Königsbergu, deportowaną najpierw do Berlina, a stąd 14 grudnia 1942 roku do Auschwitz).
Nie wydaje się, żeby lista ta była kompletna.

***

Ilość spraw niewyjaśnionych jest dowodem na to, że cały okres hitlerowski w Chojnie/Königsbergu czeka na zbadanie przez historyków, tak polskich, jak i niemieckich. Potrzebne są rzetelnie badania w archiwach, bo tylko one dadzą pełny, obiektywny i nieobciążony emocjami obraz epoki.
I warto, aby dawni chojnianie - königsberczycy opisali ostatni rozdział historii Żydów w Königsbergu.

***

Nie ma w dzisiejszej Chojnie śladów obecności Żydów. Wśród bloków na ulicy Różanej (Rosenstrasse 10) nikt nie wypatrzy miejsca, gdzie znajdowała się mykwa - rytualna łaźnia, którą gmina wybudowała na zakupionej w 1810 roku za 100 talarów działce. Na dzisiejszej ulicy Szkolnej, dawnej Judenstrasse, próżno szukać śladów synagogi, której ruiny stały jeszcze w latach pięćdziesiątych XX wieku. Cmentarz (przy obecnej ul. Wojska Polskiego), jeden z najstarszych w Nowej Marchii, przestał ostatecznie istnieć dwadzieścia lat później.
KONIEC
Joanna A. Kościelna

Robertowi Ryssowi serdecznie dziękuję za pomoc w napisaniu tego cyklu artykułów
Joanna

do góry