„Gazeta Chojeńska” numer 02 z dnia 08.01.2019
Prezentujemy tu wybrane teksty z każdego numeru.
Wszystkie artykuły i informacje znajdują się w wydaniu papierowym.

Jak odmieniać nazwiska?

Parokrotnie już pisaliśmy (między innymi 11 lat temu w numerze z 16 stycznia 2007 roku) o pladze trapiącej współczesną polszczyznę, czyli o notorycznym nieodmienianiu nazwisk, które w myśl zasad polskiej gramatyki odmieniać należy. Chodzi głównie o nazwiska męskie, podlegające deklinacji rzeczownikowej.

Liczne błędy pojawiają się m.in. w oficjalnych dokumentach urzędów gmin czy w tekstach uchwał, dlatego warto byłoby, aby wraz z rozpoczętą kilka tygodni temu kolejną kadencją samorządów nowe władze bardziej zadbały o językową poprawność. Podkreślić należy, że odmieniania nazwisk wymagają zasady polskiej gramatyki, które są uregulowane urzędowo. Z tego względu dbanie o językową poprawność to nie tylko kwestia kultury i dobrych obyczajów, ale także – szanowania prawa. W preambule ustawy z 7 października 1999 r. o języku polskim czytamy, że „język polski stanowi podstawowy element narodowej tożsamości i jest dobrem narodowej kultury” oraz że ochronę języka polskiego uznaje się „za obowiązek wszystkich organów i instytucji publicznych Rzeczypospolitej Polskiej i powinność jej obywateli”. Artykuł 3 tego aktu prawnego mówi, że „ochrona języka polskiego polega w szczególności na dbaniu o poprawne używanie języka”, a „do ochrony języka polskiego są obowiązane wszystkie organy władzy publicznej oraz instytucje i organizacje uczestniczące w życiu publicznym”.
Te rygory prawne powinny być w tym kontekście podwójnie ważne, bo politycy samorządowi i urzędnicy w szczególny sposób zobligowani są do przestrzegania prawa. Podobnie jak zobowiązani są do szacunku wobec obywateli, zaś gramatyczne kaleczenie ich nazwisk jest tego szacunku zaprzeczeniem.

Zły obyczaj nieodmieniania nazwisk dotyczy nie tylko polityków i urzędników, ale także księży (co widać choćby w ogłoszeniach parafialnych i intencjach mszalnych), a także – o zgrozo! – nauczycieli. Często spotyka się kompletnie nieuzasadniony pogląd, że o odmienianiu lub nieodmienianiu nazwiska decyduje jego właściciel. To nieprawda. Powtórzmy przytoczoną przez prof. Jana Miodka wypowiedź wielkiego polskiego matematyka Hugona Steinhausa: „Pan jest właścicielem swojego nazwiska tylko w mianowniku liczby pojedynczej. Pozostałymi przypadkami rządzi gramatyka!”.


Nazwiska burmistrzów i wójtów
Deklinacyjne prawidła najlepiej prześledzić na konkretnych nazwiskach naszych obecnych burmistrzów, wójtów i radnych. Pierwszy alfabetycznie jest wójt Bań Arkadiusz Augustyniak, więc weźmy na warsztat jego nazwisko.
Mianownik: Arkadiusz Augustyniak. Dopełniacz - kogo nie ma? Arkadiusza Augustyniaka. Celownik - komu? Arkadiuszowi Augustyniakowi. Biernik - kogo widzę? Arkadiusza Augustyniaka. Narzędnik - z kim?. Z Arkadiuszem Augustyniakiem. Miejscownik - o kim? O Arkadiuszu Augustyniaku. W dalszych przykładach pominęliśmy w odmianie formy powtarzające się w różnych przypadkach.

Stosunkowo najmniejsze problemy sprawiają nazwiska mające formę przymiotnikową, czyli zakończone na -cka, -ska, - cki, -ski. Odmieniają się one jak przymiotniki, np. burmistrz Cedyni Adam Zarzycki: Zarzyckiego, Zarzyckiemu, z Zarzyckim. Burmistrz Chojny Barbara Rawecka – Raweckiej, z Rawecką. Warto pamiętać, że w nazwiskach kobiet deklinują się tylko te zakończone na -a (odmieniają się jak rzeczowniki pospolite o podobnym zakończeniu).

Chyba najczęstszy błąd nieodmieniania nazwisk zdarza się w formach deklinacji rzeczownikowych. Popatrzmy na nazwisko burmistrza Gryfina. Jest to Mieczysław Sawaryn – Sawaryna, Sawarynowi, z Sawarynem, o Sawarynie. Ale gdy takie nazwisko nosi kobieta, to się ono nie odmienia. Podobnie w nazwisku wójt Widuchowej Anny Kusy-Kłos, którego żaden człon się nie odmienia. Jednak gdyby nosił je (całe lub któryś z członów) mężczyzna, to trzeba je odmieniać: Kusy – Kusego, Kusemu, z Kusym; Kłos – Kłosa, Kłosowi, z Kłosem, o Kłosie.
Jeśli kobieta nosi nazwisko przymiotnikowe w rodzaju męskim (np. „Kusy”), to nie podlega ono odmianie. Ale gdyby było w formie żeńskiej, to jak najbardziej wymaga deklinacji: Kusa - Kusej, z Kusą.

Teraz burmistrz Mieszkowic Andrzej Salwa – Salwy, Salwie, Salwę, z Salwą. Burmistrz Morynia Józef Piątek – Piątka, Piątkowi, z Piątkiem, o Piątku. Burmistrz Trzcińska-Zdroju Bartłomiej Wróbel – Wróbla, Wróblowi, z Wróblem, o Wróblu.


Nazwiska radnych

Banie
Andrzej Kejs – Kejsa, Kejsowi, z Kejsem, o Kejsie
Tadeusz Kufel – Kufla, Kuflowi, z Kuflem, o Kuflu
Izabella Senda – Sendy, Sendzie, Sendę, z Sendą
Rafał Stańko – Stańki, Stańce, Stańkę, ze Stańką, o Stańce
Inne nazwiska kobiet radnych z tej gminy nie odmieniają się (Siwek, Biernat, Dudek, Wilk), natomiast przymiotnikowe nazwiska kobiet i mężczyzn odmieniają się według reguł przymiotnikowych (Binkowski, Burzyńska, Dąbrowski, Kamińska, Miecznikowska, Miecznikowski, Osiewalska).

Cedynia
Marek Drela – Dreli, Drelę, z Drelą
Piotr Głowniak – Głowniaka, Głowniakowi, z Głowniakiem, o Głowniaku
Mirosław Ludwiczak – Ludwiczaka, Ludwiczakowi, z Ludwiczakiem, o Ludwiczaku
Józef Maćkowiak – Maćkowiaka, Maćkowiakowi, z Maćkowiakiem, o Maćkowiaku
Stanisław Martyka – Martyki, Martyce, Martykę, z Martyką
Krzysztof Nowak – Nowaka, Nowakowi, z Nowakiem, o Nowaku
Stanisław Olechnowicz – Olechnowicza, Olechnowiczowi, z Olechnowiczem,
o Olechnowiczu
Bogusław Rajnert – Rajnerta, Rajnertowi, z Rajnertem, o Rajnercie
Andrzej Szperka – Szperki, Szperce, Szperkę, ze Szperką
Zdzisław Tondel – Tondla, Tondlowi, z Tondlem, o Tondlu
Następujące nazwiska cedyńskich radnych odmieniają się jak przymiotniki: Kopiecki, Krupińska, Rogowska. Nieodmieniające się nazwiska kobiece: Borgul, Paluch.

Chojna
Marek Bednarz – Bednarza, Bednarzowi, z Bednarzem, o Bednarzu
Michał Burak – Buraka, Burakowi, z Burakiem, o Buraku
Radosław Karwan – Karwana, Karwanowi, z Karwanem, o Karwanie
Bartosz Michno – Michny, Michnie, Michnę, z Michną, o Michnie
Norbert Oleśków – Oleśkowa, Oleśkowowi, z Oleśkowem, o Oleśkowie
Agnieszka Sikora – Sikory, Sikorze, Sikorę, z Sikorą
Nazwiska: Łosowski, Malecka, Przybylska - odmieniają się jak przymiotniki. Nieodmieniające się nazwiska żeńskie: Lach, Panas, Szczygieł, Witek, Wójcik.

Gryfino
Przewodniczący Rady Miejskiej nazywa się Rafał Guga. Kogo nie ma? Gugi. Komu? Gudze (tu mamy przykład przegłosu w odmianie, czyli zamiany g na dz). Kogo widzę? Gugę. Z kim? Z Gugą. O kim? O Gudze.
Roland Adamiak – Adamiaka, Adamiakowi, z Adamiakiem, o Adamiaku
Robert Jonasik – Jonasika, Jonasikowi, z Jonasikiem, o Jonasiku
Zbigniew Kozakiewicz – Kozakiewicza, Kozakiewiczowi, z Kozakiewiczem, o Kozakiewiczu
Marcin Para – Pary, Parze, Parę, z Parą
Marcin Pazik – Pazika, Pazikowi, z Pazikiem, o Paziku
Maciej Puzik – Puzika, Puzikowi, z Puzikiem, o Puziku
Piotr Romanicz – Romanicza, Romaniczowi, z Romaniczem, o Romaniczu
Władysław Sobczak – Sobczaka, Sobczakowi, z Sobczakiem, o Sobczaku
Zenon Trzepacz – Trzepacza, Trzepaczowi, z Trzepaczem, o Trzepaczu
Żeńskie nazwiska Wandy Hołub i Elżbiety Kasprzyk nie odmieniają się.

Mieszkowice
Zbigniew Kmiecik – Kmiecika, Kmiecikowi, z Kmiecikiem, o Kmieciku
Grzegorz Kaczmarek – Kaczmarka, Kaczmarkowi, z Kaczmarkiem, o Kaczmarku
Aleksander Kokiel – Kokiela, Kokielowi, z Kokielem, o Kokielu
Lech Maksymowicz – Maksymowicza, Maksymowiczowi, z Maksymowiczem, o Maksymowiczu
Odmiana przymiotnikowa: Cywiński, Czapliński, Domaradzki, Dorywalska, Haniszewski, Michałowski, Skowrońska, Srokowski. Nieodmienne nazwiska żeńskie: Nowak, Spirzak, Wiese.

Moryń
Barbara Sołoducha. Kogo? Sołoduchy. Komu? Sołodusze (mamy tu dowodzący bogactwa polszczyzny piękny przegłos, czyli zamianę ch na sz). Kogo widzę? Sołoduchę. Z kim? Z Sołoduchą. O kim? O Sołodusze.
Józef Wszołek – Wszołka, Wszołkowi, z Wszołkiem, o Wszołku
Nazwiska odmieniane przymiotnikowo: Barylska, Bielawski, Dybizbański, Konecki, Maciejewski, Markowski, Piątkowska, Potapińska, Sobczyńska, Sobczyński. Żeńskie nazwiska nieodmienne: Alenkowicz, Fedorowicz, Hirt.

Stare Czarnowo
Ciekawsze deklinacje: Tadeusz Bas – Basa, Basowi, z Basem, o Basie. Bożena Froncala – Froncali, Froncalę, z Froncalą.

Trzcińsko-Zdrój
Renata Deka. Kogo? Deki. Komu? Dece (tu też przegłos). Kogo widzę? Dekę. Z kim? Z Deką. O kim? O Dece.
Zbigniew Gołaś – Gołasia, Gołasiowi, z Gołasiem, o Gołasiu
Robert Juchlke – Juchlkego, Juchlkemu, z Juchlkem, o Juchlkem
Zbigniew Noga – Nogi, Nodze, z Nogą, o Nodze
Piotr Przytuła – Przytuły, Przytule, z Przytułą, o Przytule
Dariusz Szumiło – Szumiły, Szumile, Szumiłę, z Szumiłą, o Szumile
Cornelis Vreeswijk – to nazwisko zagraniczne, ale podlegające zasadom polskiej gramatyki. Jak się odmienia? Vreeswijka, Vreeswijkowi, z Vreeswijkiem, o Vreeswijku.
Odmiana przymiotnikowa: Iwanicki, Kowalski, Kowalska, Lewandowski, Słonecki, Taberska, Wasiutyński. Nieodmienna: Maria Woźniak.

Widuchowa
Dariusz Filipiak – Filipiaka, Filipiakowi, z Filipiakiem, o Filipiaku
Grzegorz Gunia – Guni, Gunię, z Gunią
Janusz Kulka – Kulki, Kulce, Kulkę, z Kulką, o Kulce
Zbigniew Pałka – Pałki, Pałce, Pałkę,
z Pałką, o Pałce
Jan Rębacz – Rębacza, Rębaczowi, z Rębaczem, o Rębaczu
Deklinacja przymiotnikowa: Grzybowska, Łęczewska, Mańkowski, Zawadzka. Żeńskie nazwiska nieodmienne: Hasiuk, Markowicz, Paradisz, Siebert, Smętek, Szefler.

Rada Powiatu Gryfińskiego
Hubert Andrych – Andrycha, Andrychowi, z Andrychem, o Andrychu
Bartosz Biegus – Biegusa, Biegusowi, z Biegusem, o Biegusie
Henryk Kaczmar – Kaczmara, Kaczmarowi, z Kaczmarem, o Kaczmarze
Joanna Kostrzewa – Kostrzewy, Kostrzewie, Kostrzewę, z Kostrzewą, o Kostrzewie
Michał Kozakiewicz – Kozakiewicza, Kozakiewiczowi, z Kozakiewiczem, o Kozakiewiczu
Jerzy Miler – Milera, Milerowi, z Milerem, o Milerze
Aleksandra Misiuna – Misiuny, Misiunie, Misiunę, z Misiuną, o Misiunie
Jarosław Przygoda – Przygody, Przygodzie, Przygodę, z Przygodą, o Przygodzie
Remigiusz Rzepczak – Rzepczaka, Rzepczakowi, z Rzepczakiem, o Rzepczaku
Zbigniew Szmaja – kogo? Szmai. Komu? Szmai. Kogo widzę? Szmaję. Z kim?
Ze Szmają. O kim? O Szmai.
Paweł Wróbel – Wróbla, Wróblowi, z Wróblem, o Wróblu
Jerzy Zgoda – Zgody, Zgodzie, Zgodę, ze Zgodą
Odmiana przymiotnikowa: Długoborski, Domaradzki, Konarski, Michalski, Mirakowski, Sadowska, Terebecki, Zielińska. Nie odmienia się żeńskie nazwisko Ewy Dudar.

W razie wątpliwości pomocne bywa znalezienie znanych nazwisk z podobną końcówką, których odmiana jest utrwalona. Np. męskie zakończone na -o: Kościuszko – Kościuszki, Kościuszce, Kościuszkę, z Kościuszką; Mleczko – Mleczki, Mleczce, z Mleczką. Męskie zakończone na -e: Dante – Dantego, Dantemu, z Dantem, o Dantem. Męskie zakończone na -el: Wedel – Wedla, Wedlowi, z Wedlem, o Wedlu.


W liczbie mnogiej też deklinujemy!
Wiele nieprawidłowości obserwujemy także w deklinowaniu nazwisk w liczbie mnogiej. Tu również błędem jest nieodmienianie (nawet w mianowniku) tego, co odmieniania wymaga. Wystarczy spojrzeć na rojące się od takich błędów ogłoszenia parafialne oraz fety z okazji jubileuszu 50-lecia małżeństwa. W tym miejscu trzeba pochwalić władze Morynia, które 28 grudnia uhonorowały sześć par świętujących złote gody. W odmianie żadnego z nazwisk nie było błędów, co – niestety – jest rzadkością. Przypomnijmy te nazwiska: Maria i Czesław Bojczukowie, Bogumiła i Marian Kwietniowie, Stefania i Jan Lipińscy, Teresa i Marian Moszkowscy, Anna i Eugeniusz Rosińscy, Władysława i Jan Terebeccy.

Dla przypomnienia podajemy za Słownikiem Poprawnej Polszczyzny wzór odmiany jednego ze sprawiających tyle zamieszania nazwisk męskich:

        l. poj.         l. mn.
    M.  Kuć             Kuciowie
    D.  Kucia           Kuciów
    C.  Kuciowi         Kuciom
    B.  Kucia           Kuciów
    N.  Kuciem          Kuciami
    Ms. Kuciu           Kuciach

Podobnej odmianie podlegają też takie męskie nazwiska, jak np.: Świrgoń, Bugaj, Piechal, Paluch, Onyszczuk, Puzio, Cyzio i wiele, wiele innych. Nieodmienianie ich jest błędem!

Z góry przepraszamy tych czytelników, dla których powyższe zasady są oczywistością. Jednak masowość błędów w odmianie nazwisk wskazuje, że takie osoby są w zdecydowanej mniejszości.

Na koniec przytoczmy, co mówi prof. Mirosław Bańko: „Polszczyzna jest takim językiem, że jeśli coś w niej można odmieniać, to prawie na pewno odmieniać to trzeba”.
Robert Ryss

do góry